هوای اطراف زمین،‌مخلوطی از چند گاز است. با مطالعه جدول زیر اجزای هوای خشک را بشناسید.

در هوا مقداری هم بخار وجود دارد. اگر چه مقدار آن نسبت به اجزای دیگر کم است. اما در تحولات مهم آب و هوایی مانند ایجاد، ابر،مه ، باران ، برف دخالت کامل دارد.
مقدار بخار آب موجود در هوا،‌در زمانهای مختلف و از محلی به محل دیگر بسیار متفاوت است. این مقدار بین صفر در نواحی خشک و بیابانی تا حدود ۵ درصد نواحی مرطوب استوایی تغییر می کند. تقریباً ۹۰ درصد بخار آب موجود در هوا تا ارتفاع ۵ کیلومتری سطح زمین جای دارد.

چرخه ی آب :

آب از روی اقیانوس ها و خشکی ها بخار می شود و به هوا می رود.اگر شرایط مساعد باشد، از به هم پیوستن مولکول های آب، ابر تشکیل می شود و باران یا برف بر روی زمین می بارد و آب دوباره به اقیانوس ها باز می گردد. به این ترتیب ،‌آب های زمین، همواره بین دریا، هوا و خشکی در حال جابه جایی اند. به این جابه جایی دائمی آب چرخه آب می گویند.

مقدار آبی که در هر شبانه روز از قسمت های مختلف روی زمین بخار می شود و به هوا می رود، چیزی در حدود حجم آب دریای مازندران است. تبخیر این مقدار آب انرژی بسیار زیادی لازم دارد. علاوه بر دریاها و اقیانوس ها، از روی خشکی ها، در اثر تعریق گیاهان و سوزاندن سوخت ها نیز مقداری بخار آب تولید می شود و به هوا می رود.

تشکیل ابر و بارش

برای آنکه بخار آب، به حالت مایع یا جامد تبدیل شود، وجود سه شرط لازم است:
۱ – بخار آب به مقدار کافی وجود داشته باشد
۲- دمای هوای مرطوب کاهش پیدا کند
۳ – سطح جامدی در اختیار باشد تا مولکول های آب بتوانند به آن بچسبند

اگر ……. این شرط مهیا باشد، بخار آب ممکن است به صورت شبنم ،‌ابر و مه و یا باران درآید.
وقتی بخار آب در نزدیکی سطح زمین به صورت قطره های کوچک آب روی اشیای سرد مانند برگ گیاهان و سنگ ها می نشیند . شبنم بوجود می آید. با افزایش ارتفاع ، دمای هوا کاهش می یابد. بیشتر ابرها هنگامی که تشکیل می شوند که هوای در حال بالارفتن، سرد می شود. اگر در این هوا مقداری بخار آب وجود داشته باشد، به ذرات بسیار کوچک آب یا یخ تبدیل می شوند. اما لازم است سطح جامدی در اختیار باشد تا مولکول های آب بتوانند به آن بچسبند.
ابرهای کومولوس در اثر بالارفتن سریع هوا تشکیل می شوند و به صورت توده های سفید و به شکل گل کلم درآیند. در صورتی که هوا بعد از بالارفتن بطور جانبی (موازی با سطح زمین) گسترش یابد، ابرهای استراتوس تشکیل می شوند.ابرهای استراتوس ممکن است آسمان را بپوشاند بیشتر این ابرها در ارتفاع تشکیل می شوند و گاهی چنان نزدیک سطح زمین اند که مه بوجود می آورند.
ابرهای سیروس، معمولاً در ارتفاع بالا تشکیل می شوند و بارندگی ندارند.

بارش :

نیروی گرانش زمین نمی تواند قطره های بسیار ریز آب و یخ تشکیل دهنده ی ابر را به سمت زمین بکشد، زیرا نیروی تکیه گاه مولکول های هوا آن ها را معلق نگه می دارند. اما در صورتی که قطره های ریز آب در هوا به هم متصل شوند، قطره های درشت تر را می سازند که بر اثر غلبه نیروی گرانش بر نیروی تکیه گاه به صورت باران برزمین می افتند.

اطلاعات جمع آوری کنید
۱ – وقتی گفته می شود هوا آلودگی دارد منظورچیست؟

هوای اطراف زمین مخلوطی از چند گاز است هر گونه ماده ی اضافی که به غیر از این گازها وارد هوا می شود و خواص فیزیکی، شیمیایی، زیستی آن را تغییر دهد. آلودگی هوا نامیده می شود. مانند آلودگی های ناشی از صنعت (مونوکسید کربن – دوده – سرب) آلودگی های ناشی از کشاورزی سم های ضدآفت، گرده های گل)

آیا ممکن است در هوا مواد جامده هم وجود داشته باشد؟ در کجا مقدار آن کم و در کجا زیاد است؟

بله ، در هوای بالای جنگل ها،‌گرده گیاهان و هاگ قارچ ها بیشتر است.
در مناطق آتشفشانی در خاکستر آتشفشانی، در مراکز صنعتی و شهرهای پرجمعیت در دوره، سرب، جیوه و … » بیشتر مشاهده می شود.

تفسیر کنید.
شکل ها دو راه تشکیل ابر کومولوس را نشان میدهند. آن ها را تفسیر کنید.

۱ – هوای گرم اطراف زمین در اثر برخورد به دامنه ی کوه بالا می رود، چون در ارتفاعات هوا سرد است بخار آب متراکم شده را بر تشکیل می شود.
۲ – دو توده هوای سرد و گرم به یکدیگر برخورد می کنند، چون هوای سرد سنگین است پایین قرارگرفته هوای گرم را به بالا می راند در ارتفاعات دمای هوا کاهش یافته و بخار آب موجود در آن متراکم می شود و تشکیل ابر می دهد.

در چه صورتی بارش به صورت برف خواهد بود؟

وقتی دمای هوا در ارتفاعات به زیر نقطه انجماد برسد،‌قطرات بسیار ریز آب تشکیل دهنده ی ابر به بلورهای برف تبدیل می شود و بر اثر نیروی گرانش به طرف زمین می آید.